ابراهیم خندان

احکام و مسائل عقیقه، مطابق آنچه مرحوم علامه مجلسی در کتاب حلیه المتقین و مرحوم شیخ عباس قمی در حاشیه مفاتیح الجنان آورده چنین است:

1) مستحب است که پدر و مادر برای اولادی که متولد می شود، چه دختر باشد یا پسر عقیقه کنند، اما آداب و نکاتی که راجع به عقیقه وجود دارد :
2) عقیقه باید گوسفند ، بز یا شتر باشد و حیوان دیگری مثل مرغ و امثال آن کفایت نمى کند. اگر شتر عقیقه کند، باید پنج یا شش ساله باشد . بهتر است شش سال یا بیش تر داشته باشد . اگر بز باشد ، یک ساله یا بیش تر باشد . اگر گوسفند باشد ، شش یا هفت ماهه باشد .بهتر است گوسفند لاغر نباشد و فربه باشد. هم چنین بهتر است گوسفند کور، و بسیار لنگ نباشد که راه رفتن برای او دشوار باشد. نیز مغز و شاخ گوسفند هم نشکسته باشد و اخته هم نشده باشد.
3) مشهور میان علما آن است که : مستحب است براى پسر حیوان نر و براى دختر حیوان ماده عقیقه کنند. چنانچه حیوان غیرهم جنس هم باشد ،صحیح است.
4) در استحباب عقیقه فرقى بین نوزاد اول و دوم و غیره نیست . بهتر است در روز هفتم نوزاد عقیقه نماید و تا زمانی که به سن بلوغ نرسیده، بر پدر مستحب است برای فرزند عقیقه کند . اگر پدر و مادر عقیقه نکردند ، بعد از بالغ شدن بر خود شخص مستحب است که عقیقه کند . در روایات آمده است که در سلامت شخص تأثیر فراوان دارد.
5) کسانى که قدرت مالى ندارند ،مستحب است هر زمانى که قدرت پیدا کردند براى نوزاد خود عقیقه کنند.
6) مستحب است که گوشت عقیقه را بپزند و به مؤمنان اطعام نمایند و گوشت آن را خام تصدق نکنند. اگر چه خام هم بدهد ،خوب است ،ولی بهتر است که حد اقل آن را با آب و نمک بپزند و به مؤمنان بدهند و در حق نوزاد دعا نمایند. نیز مستحب است استخوان های حیوان عقیقه شده را نشکند ،بلکه از بند ها جدا کند .
7) مکروه است که مادر و پدر و خواهر و برادر نوزاد (عائله پدر نوزاد) از عقیقه بخورند . کراهت، نسبت به مادر بیش تر است. بهتر است که عیال پدر و مادر هم که در خانه ایشان می باشند، از آن گوشت و طعام نخورند.
8) از مالیدن خون عقیقه بر سر طفل خود داری شود.
9) مستحب است در هنگام کشتن گوسفند عقیقه دعا بخواند. از امام صادق علیه السلام روایت شده: وقت ذبح عقیقه این دعا را بخواند: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ عَقِیقَةٌ عَنْ فُلَانٍ(به جای فلان اسم نوزاد را بگوید) لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ ».
در روایت دیگری وارد شده که این دعا را بخواند :ْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ وَ الْعِصْمَةَ لِأَمْرِهِ وَ الشُّکْرَ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةَ بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ »پس اگر نوزاد پسر باشد بگوید: اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ کُلُّ مَا صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَى سُنَّتِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ رَسُولِکَ وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِین‏ اللَّهُمَّ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ و شعرها بشعره و جلدها بجلده اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لفلان بن فلان( اسم نوزادو پدر ش را بگوید)» یاحقّ.

بسم الله الرحمن الرحیم

از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله روایت شده که به امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: هر گاه خواستى هر چه را که مى‏‌شنوى و مى‏‌خوانى حفظ کنى، این دعا را در تعقیب تمام نمازها بخوان:

سُبْحَانَ‏ مَنْ‏ لَا یَعْتَدِی‏ عَلَى‏ أَهْلِ‏ مَمْلَکَتِهِ‏، سُبْحَانَ‏ مَنْ‏ لَا یَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ، سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی قَلْبِی نُورًا وَ بَصَرًا وَ فَهْمًا وَ عِلْمًا، إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ‏.

منزه است خدایی که بر زیردستانش ستم نمی‌کند. منزه است خدایى که اهل زمین را به عذاب‌هاى رنگارنگ گرفتار نمی‌کند. منزه است آن خداى بنده‌نواز مهربان. خدایا قرار ده در دلم نور و بینایى و فهم و دانش، مسلماً تو بر هر چیز توانایى.

 اللّهمَّ اجْعَل لِی نُوراً فِی قَلبِی وَ نُوراً فِی سَمْعِی وَ نُوراً فِی بَصَرِی وَ نُوراً فِی لَحمِی وَ نُوراً فِی دَمِی وَ نُوراً فِی عِظامِی وَ نُورَاً مِنْ بَینَ یدَی وَ نُورَاً فِی خَلْفِی وَ نُورَاً عَنْ یمینی وَ نُورَاً عَنْ شِمالِی وَ نُورَاً مِنْ فَوقِی وَ نُورَاً مِنْ تَحْتِی. اَللَّهُمَّ زِدْنِی نُورَاً وَ اَعْطِنی نُورَاً وَاجْعَلِنی نُورَاً بِحَقِّ حَقِّک یا اَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ(جامع الاسرار و منبع الانوار، ص 580)

 خدایا در قلب، گوش، چشم، گوشت، خون، استخوان و پیش و پس و راست و چپ و بالا و پایین من نور قرار بده! نور مرا زیاد فرما و به من نور عطا کن و مرا نور بگردان به حق خودت ای رحم کننده ترین رحم کنندگان.

پیامبرصلی الله وعلیه وآله از خداوند طلب بصیرت به وسیله قرآن می نماید:

 اَللَّهُمَّ نُوِّر بِکتابِک بَصَری وَاشرَح بِهِ صَدرِی وَ فَرِّح بِهِ قَلْبِی وَاطلِقْ بِهِ لِسانِی وَاستَعْمِلْ بِهِ بَدَنی وَ قَوِّنِی عَلی ذَلک، فَاِنَّهُ لاَحَولَ وَلاَ قُوَّةَ اِلّابک

 بار خدایا! دیده بصیرت مرا به کتابت روشن نما و به وسیله آن سینه ام را فراخ گردان و دلم را با آن شاد ساز و زبانم را به آن باز و گویا کن، بدنم را در راه آن به کار گیر و در این زمینه نیرویم بخش؛ زیرا که هیچ حرکت و قدرتی جز به وسیله تو نیست.

قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللَّهُ سَمْعَکُمْ وَأَبْصَارَکُمْ وَخَتَمَ عَلَىٰ قُلُوبِکُمْ مَنْ إِلَٰهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُمْ بِهِ ۗ انْظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الْآیَاتِ ثُمَّ هُمْ یَصْدِفُونَ (آیه 46سوره انعام) بگو: به نظر شما، اگر خدا شنوایى شما و دیدگانتان را بگیرد و بر دلهایتان مُهر نهد، آیا غیر از خدا کدام معبودى است که آن را به شما بازپس دهد؟» بنگر چگونه آیات [خود] را [گوناگون‌] بیان مى‌کنیم، سپس آنان روى برمى‌تابند؟

وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۚ قَلِیلًا مَا تَشْکُرُونَ(سوره مؤمنون آیه۷۸.) و اوست آن کس که براى شما گوش و چشم و دل پدید آورد. چه اندک سپاسگزارید.

امام صادق (ع)- خطاب به مفضّل بن عمر -: اى مفضّل ! اکنون به این حواسى که خداوند از میان همه آفریدگان ، آنها را به انسان اختصاص داد و بدین واسطه ، او را بر دیگران گرامى داشته است ، بنگر. چگونه چشمان انسان به سان چراغ هایى که فراز مناره است ، در سر انسان قرار گرفته تا قادر به مطالعه ى اشیا باشد و در اندام هاى پایین تر (از قبیل دست و پا) قرار نگرفته است تا آفت ها بدان برسد و از پرداختن مستقیم به کار و حرکت ، چیزهایى بدانها برسد که ناتوانش سازد، در آن اثر گذارد و از آن بکاهد. چشم ها در اندام هاى میانى بدن (چون شکم و پشت ) نیز قرار نگرفته است تا چرخش آنها به سوى چیزها و نگاهشان به سوى اشیا، دشوار باشد. بدین سان ، از آن رو که جاى چشم ما هیچ کدام از این اندام ها نبوده ، عالى ترین جاى حواس ، همان سر است که خود، به صومعه حواس مى مانَد.
حواس نیز پنج چیز قرار داده شده که پنج چیز را درک مى کنند تا چیزى از این محسوسات ، از کف نرود. چشم آفریده شده است تا رنگ ها را درک کند. اگر رنگ ها وجود داشتند و در این حالت چشمى نبود که آنها را درک کند، هیچ سودى در آنها متصور نبود.
گوش آفریده شده تا صداها را درک کند. اگر صداها وجود داشتند و گوش ‍ نبود که آنها را ادراک کند، دیگر هیچ نیازى به آنها نبود و هیچ مقصودى را برآورده نمى ساختند. دیگر حواس نیز چنین اند.
از سویى دیگر نیز همین حقیقت ، صادق است . اگر چشم وجود داشت ، ولى رنگ ها وجود نمى داشتند، چشم را هیچ خاصّیتى نبود؛ یا اگر گوش ‍ وجود داشت ، ولى صداها وجود نمى داشتند گوش را هیچ جایگاهى نبود. پس ببین که چگونه این حواس و محسوس ها با همدیگر اندازه و همسان شده اند و هر حسى را محسوسى است که بر آن اثر مى گذارد و هر محسوسى را نیز حسى است که آن را درک مى کند. با وجود اینها چیزهایى همانند نور و هوا، واسطه ى میان حواس و محسوس ها آفریده شده اند که حواس ، جز به کمک آنها کامل نمى شوند؛ چه ، اگر نورى که رنگ را بر چشم آشکار سازد، نبود، چشم نمى توانست رنگ را درک کند و اگر هوایى که صدا را به گوش برساند، نبود، گوش نیز نمى توانست صدا را درک کند.
پس آیا بر هر کس که نگاهى درست بیفکند و فکر خویش را به کار گیرد، پوشیده مى ماند که پدیده اى چون فراهم بودن حواس و محسوس هاى همسان و همنواخت با یکدیگر، و نیز فراهم شدن چیزهاى دیگر به کمک آنها کامل مى شود و توصیف آنها را گفتم ، مى تواند از چیزى جز هدفدارى و اندازه گیرى از جانب خداى لطیفِ آگاه ، سرچشمه گرفته باشد؟
اى مفضّل ! در زندگى نابینایان و خللى که در کارشان روى مى دهد، اندیشه کن و ببین که چگونه چنین کسى ، نه جاى گام هاى خویش را مى بیند، نه پیش روى خود را مى بیند، نه میان رنگ ها تفاوت مى گذارد، نه چشم اندازهاى زیبا و زشت را از هم باز مى شناسد، نه اگر از سویى به او حمله ببرند، گودالى را که پیش پایش هست ، مى بیند، نه اگر ضربه ى شمشیرى به سویش فرود آید، دشمن و ضربت او را مى بیند، و نه به انجام دادن کارهایى چون : نوشتن ، داد و ستد و زرگرى راهى مى یابد، تا آن جا که اگر کارآیى ذهنى وى نبود، به پاره سنگى افتاده بر زمین مى مانست .
اى مفضّل ! در پلک چشم ، تاءمل کن و بنگر که چگونه به سان پوشش ، بر آن قرار گرفته و چگونه مژه گاه ها به آویخته گاه هاى ریسمان مى مانند و چه سان خداوند، چشم را در درون غار خویش نشانده و پرده موهایى (که اطراف آن است )، بر آن افکنده است .(توحید مفضل)

قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِکَ أَزْکَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ(30)  وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ. (31) (سوره نور)

به مردان با ایمان بگو: دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند، که این براى آنان پاکیزه‌تر است، زیرا خدا به آنچه مى‌کنند آگاه است

و به ن با ایمان بگو: دیدگان خود را [از هر نامحرمى‌] فرو بندند و پاکدامنى ورزند.

وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَٰئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا(36)(سوره اسراء)

و چیزى را که بدان علم ندارى دنبال مکن، زیرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.
گوش ، چشم ، دل و قلب در روز قیامت بازخواست مى شوند و از هر یک سوال مى شود که چه مقدار به وظایف مقرر خود عمل کردند؟ و چه مقدار از وظایف خود تعدى نمودند؟

گوش وچشم و عقل، ابزار شناخت انسان و از مهم‌ترین نعمت‌هاى الهى است. 

وَ أَمَّا حَقُّ بَصَرِکَ فَغَضُّهُ عَمَّا لَا یَحِلُّ لَکَ وَ تَرْکُ ابْتِذَالِهِ إِلَّا لِمَوْضِعِ عِبْرَةٍ تَسْتَقْبِلُ بِهَا بَصَراً أَوْ تَسْتَفِیدُ بِهَا عِلْماً فَإِنَّ الْبَصَرَ بَابُ الِاعْتِبَارِ

اما حق چشمت برتو آنست که برگردانی آنرا از چیزی که خداوند ترا از دیدن آن منع نموده است و بی جهت به هر طرف و هر چیز نظر نکنی؛ مگر در جائی که موجـب پند و عبرتی باشد یا سبب بصیرت و بیداری گردد و یا علمی از آن استفاده شود زیرا چشم دروازه پند و عبرت گرفتن است.

خداوند چشم را در انسان قرارداد تا حقایق هستی را مشاهده نموده و به عظمت خالق پی برد؛ نه اینکه هر چه در مقابلش افتاد بنگرد و دل را تحریک کند. بسیاری از اضطراباتِ قلب به واسطه نگاههای آلوده و حرام است. زمانی که نگاه پاک باشد دل روشن می‏ شود، ولی زمانی که چشم آلوده به گناه شد، لغزش دل بر صاحبش آشکار می‏ گردد و زمانی که حق بصر ادا شود، شخص اهل بصیرت می ‏شود و حق آن را امام سجاد(علیه السلام) در راستای آیه کریمه سوره نور تفسیر می‏ فرماید که حق البصرِ اَنْ تغضَّه عما لا یحلُّ لک و تعتبر بالنظر به»؛ حق بینایی آن است که آن را بپوشانی از آنچه دیدن آن حرام است و با دیده عبرت‏ انگیز به حوادث بنگری.

در زمینه وضع چشم از امیرالمؤمنین علیه السلام روایات مهمى به مضامین زیر نقل شده:

ألْعُیُونُ مَصائِدُ الشَّیْطانِ 1».دیده ها دام ها و تورهاى شیطان است.ألْعَیْنُ رائِدُ الْفِتَنِ 2».چشم راهبرى به سوى فتنه هاست.

ألْقَلْبُ مَصْحَفُ الْبَصَرِ 3».دل انسان جایگاه نقش دیده هاى اوست.مَنْ غَضَّ طَرْفَهُ أراحَ قَلْبَهُ 4».آن کس که دیده بپوشاند، دلش را آسوده ساخته است.مَنْ غَضَّ طَرْفَهُ قَلَّ أسَفُهُ وَأمِنَ تَلَفَهُ 5».هر کس دیده بپوشد، تأسفش کم و از هلاکت در امان مى ماند.

نِعْمَ صارِفُ الشَّهَواتِ غَضّ الْأبصارِ 6».دیده پوشى از حرام چه عامل نیکى، براى برگرداندن انسان از افتادن در دام شهوت است.

مَنْ عَفَّتْ أطْرافُهُ حَسُنَتْ أوْصافُهُ 7».آن کس که عفت نظر دارد، اوصافش نیت.

از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و ائمه طاهرین علیهم السلام روایاتى در این زمینه به مضامین زیر آمده:

غَضُّوا أبْصارَکُمْ تَرَوْنَ الْعَجائِبَ 8».دیده ها فرو پوشید، تا عجایب ملک و ملکوت را بنگرید.ایّاکُمْ وَفُضُولَ النَّظَرِ فَانَّهُ یَبْذُرُ الْهَوى وَیُولِدُ الْغَفْلَةَ 9».از چشم اندازى به آنچه حضرت حق نمى پسندد، خوددارى کنید که نظر بازى تخم هوا و هوس مى پاشاند و باعث غفلت از حقیقت مى گردد.لَیْسَ فِى الْبَدَنِ شَى ءٌ أقَلَّ شُکْراً مِنَ الْعَیْنِ، فَلا تُعْطُوها سُؤْلَها فَتَشْغَلَکُمْ عَنْ ذِکْرِاللّهِ 10».

در بدن عضوى کم شکرتر از چشم نیست، خواسته هایش را اجابت نکنید که شما را از یاد خدا باز مى دارد.

عَمَى الْبَصَرِ خَیْرٌ مِنْ کَثیرِ النَّظَرِ 11».کورچشمى بهتر است از زیاد نظر کردن.اذا أبْصَرَتِ عَیْنُ الشَّهْوَةِ عَمِىَ الْقَلْبُ عَنِ الْعاقِبَةِ 12».هرگاه دیده شهوت باز شود، چشم دل از عاقبت بینى کور مى گردد.

امام صادق علیه السلام به عبداللّه بن جندب فرمود:عیسى بن مریم به یارانش گفت:

ایّاکُمْ وَالنَّظْرَةَ فَانَّها تَزْرَعُ فِى الْقَلْبِ الشَّهْوَةَ وَکَفى بِها لِصاحِبِها فِتْنَةً، طُوبى لِمَنْ جُعِلَ بَصَرُهُ فى قَلْبِهِ وَلَمْ یُجْعَلْ بَصَرُهُ فى عَیْنِهِ 13».

از نظردوزى بپرهیزید که در قلب تخم شهوت مى نشاند و همان تخم افشانى براى ایجاد فتنه در آدم نظر باز کافى است.

خوشا به حال کسى که دیده اش در قلب است نه در چشم.

مَنْ أطْلَقَ ناظِرَهُ أتْعَبَ خاطِرَهُ (حاضِرَهُ) مَنْ تَتابَعَتْ لَحَظاتُهُ دامَتْ حَسَراتُهُ 14».آن کس که دیده خود را آزاد کند، امروزش را به سختى انداخته و هر کس دنبال نظربازى برود، به حسرت دائم دچار مى گردد.

کُلُّ قَوْلٍ لَیْسَ لِلّهِ فیهِ ذِکْرٌ فَلَغْوٌ، وَکُلُّ صَمْتٍ لَیْسَ فیهِ فِکْرٌ فَسَهْوٌ، وَکُلُّ نَظَرٍ لَیْسَ فیهِ اعْتِبارٌ فَلَهْوٌ 15».هر گفتارى که در آن یاد خدا نیست بیهوده است و هر سکوتى که در آن اندیشه نیست سهو است و هر نظرى که در آن عبرت نیست بازى است.

لِکُلِّ عُضْوٍ مِنْ ابنِ آدَمَ حَظُّ مِنَ اِّنا، فَالْعَیْنُ زِناهُ النَّظَرُ 16».براى هر عضوى از فرزند آدم از لذت است و ى چشم، نظر است.مَنْ مَلَأَ عَیْنَهُ مِنْ حَرامٍ مَلَأَ اللّهُ عَیْنَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ مِنَ النّارِ الّا أنْ یَتُوبَ وَیَرْجِعَ 17».هر کس چشم از حرام پر کند، خداوند در قیامت دیده اش را از آتش پر مى کند، مگر این که توبه کرده به حضرت حق بازگردد.

اشْتَدَّ غَضَبُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَى امْرَأَةٍ ذاتِ بَعْلٍ مَلَأَتْ عَیْنَها مِنْ غَیْرِ زَوْجِها أوْ غَیْرِ ذِى مَحْرَمٍ مِنْها 18».غضب خداوند شدید است بر زن شوهردارى که چشم از غیر شوهر و یا غیر محرم خود پر کند.

ما مِنْ مُسْلِمٍ یَنْظُرُ امْرَأةً أوَّلَ رَمْقَةٍ ثُمَّ یَغُضُّ بَصَرَهُ الّا أحْدَثَ اللّهُ تَعالى لَهُ عِبادَةً یَجِد حَلاوَتَها فى قَلْبِهِ 19».اول گوشه چشمى از مسلمان که به نامحرم بیفتد، آن گاه به خاطر خدا در پوشد، خداوند براى او عبادتى ایجاد مى کند که شیرینى آن را در قلبش مى یابد.

ألْنَّظَرُ سَهْمٌ مَسمُومٌ مِنْ سِهامِ ابْلیسَ فَمَنْ تَرَکَها خَوْفاً مِنَ اللّهِ أعْطاهُ اللّهُ ایماناً یَجِدُ حَلاوَتَهُ فى قَلْبِهِ 20».نظر به نامحرمان تیرى مسموم از تیرهاى ابلیس است، هر کس به خاطر ترس از حق رها کند، خداوند ایمانى به او مرحمت مى کند که لذتش را در قلبش بچشد.

مَنْ نَظَرَ الىَ امْرأَةٍ فَرَفَعَ بَصَرَهُ الىَ السَّماءِ أوْ غَمَضَ بَصَرَهُ لَمْ یَرْتَدَّ الَیْهِ بَصَرُهُ حَتّى یُزَوِّجَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الْحُورِ الْعینِ 21».

کسى که دیده اش به زنى بیفتد، آن گاه چشم به آسمان بدوزد، یا دیده فرو پوشد، پلک هایش بهم نرسد مگر این که خداوند مهربان حوریه اى به او تزویج کند».

(1)- غرر الحکم: 260، حدیث 5560؛ مستدرک الوسائل: 14/ 271، باب 81، حدیث 16687.(2)- غرر الحکم: 60، حدیث 667.(3)- نهج البلاغة: حکمت 409؛ بحار الأنوار: 68/ 328، باب 80، حدیث 25.(4)- غرر الحکم: 260، حدیث 5555؛ مستدرک الوسائل: 14/ 271، باب 81، حدیث 16687.(5)- غرر الحکم: 260، حدیث 5557؛ مستدرک الوسائل: 14/ 271، باب 81، حدیث 16687.(6)- غرر الحکم: 260، حدیث 5556.(7)- غرر الحکم: 256، حدیث 5428.(8)- مصباح الشریعة: 9، باب 3؛ بحار الأنوار: 101، 104، باب 34، حدیث 52.(9)- عدة الداعى: 313؛ بحار الأنوار: 69/ 199، باب 105، حدیث 29.

(10)- الخصال: 2/ 628، حدیث 10؛ بحار الأنوار: 101/ 35، باب 34، حدیث 20.(11)- غرر الحکم: 260، حدیث 5550؛ بحار الأنوار: 74/ 286، باب 14، حدیث 1.(12)- غرر الحکم: 305، حدیث 6978.(13)- تحف العقول: 305؛ بحار الأنوار: 75/ 283، باب 24، حدیث 1.(14)- جامع الأخبار: 93، فصل 51؛ بحار الأنوار: 101/ 38، باب 34، حدیث 33.(15)- الارشاد: 1/ 297؛ بحار الأنوار: 74/ 421، باب 15، حدیث 40.(16)- جامع الأخبار: 145، فصل 107؛ بحار الأنوار: 101/ 38، باب 34، حدیث 35.(17)- الأمالى، شیخ صدوق: 429، المجلس السادس والستون، حدیث 1؛ بحار الأنوار: 101/ 32، باب 34، حدیث 3.

(18)- ثواب الأعمال: 286؛ وسائل الشیعة: 20/ 232، باب 129، حدیث 25509.(19)- کنز العمال: 13059؛ میزان الحکمة: 13/ 6322، النظر، حدیث 20282.(20)- جامع الأخبار: 145، فصل 107؛ بحار الأنوار: 101/ 38، باب 34، حدیث 34.

(21)- من لا یحضره الفقیه: 3/ 473، باب النوادر، حدیث 4656؛ بحار الأنوار: 101/ 37، باب 34، حدیث 28.

حضرت صادق علیه السلام مى فرمایند:

از امیرالمؤمنین علیه السلام پرسیدند: به چه وسیله براى موفق شدن به پوشیدن چشم از حرام استمداد مى شود؟ فرمود: به وسیله خضوع و اطمینان پیداکردن در تحت سلطنت و حکومت کسى که آگاه بر باطن توست.

و چشم، جاسوس قلب و سفیر عقل است، پس دیده از آنچه سزاوار دین تو نیست بپوشان و از آنچه قلب تو آن را مکروه مى دارد و یا عقل انکار مى کند دیده بردار.

رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:

دیده از محرمات بپوشانید تا امور عجیب مشاهده کنید و خداوند متعال فرموده، به مؤمنان بگوى که چشمان خود را بپوشانند و شهوت هاى خود را حفظ کنند.

حضرت عیسى به یاران گفت:

از چشم دوختن به ممنوعات خوددارى کنید؛ زیرا این چنین نظر تخم شهوت ها و فرع و شاخه فسق و فجور است.

فرمانده و حاکم چشم مانند قواى ظاهرى دیگرى بدن قلب است و قلب نیز در تحت سیطره و حکومت و نفوذ پروردگار جهان که حکومت بر همه قواى مادى و معنوى و نیروهاى جهانى دارد، کار مى کند.

پس اگر قلب در مقابل عظمت پروردگار متعال خاشع و فرمانبردار و مطیع گشت، حکومت و فرمان او نیز از محیط رضایت و دستور خداوند متعال خارج نخواهد شد و در صورتى که قلب انسان منزل شیطان و محل نفوذ و تصرف ابلیس قرار گرفت، قهراً چشم و گوش و زبان و دست و پاى انسان نیز مقهور و مغلوب هوا و هوس هاى شیطانى و تحت نفوذ و اراده و تصرف و حکومت جنود ابلیسى واقع خواهد شد.

چشم گذشته از آن که وسیله بروز صفات قلبى و آلت درک و احساس است، موجب شدت تیرگى و امتداد محجوبیت قلب بوده و سبب مزید فسق و فجور و شهوترانى خواهد بود و به عبارت دیگر، نظر اول چشم به اقتضاى باطن و به دستور و اراده قلب صورت مى گیرد و در عین حال همین نظر مقام اقتضا و قوه باطنى را به مرتبه فعلیت درآورده و تحریک و تشدید و تقویت و تمدید مى کند.

آرى، اگر هوا و هوس و امیال و غرایز و شهوت ها و خواسته ها در سایه حکومت قلب باشند و قلب محکوم حضرت حق، تمام اعضا و جوارح در میدان با عظمت بندگى فعالیت خواهند کرد و در این صورت انسان پادشاه دو جهان خواهد بود، گرچه دستش از امور مادى تهى باشد، ولى اگر امیال و غرایز در تصرف حکومت قلب باشند و قلب در تصرف حوزه حکومت شیطان، انسان ذلیل دنیا و آخرت خواهد بود، گرچه سلطنت ظاهرى جهان در کف او باشد.

در این قسمت از مطالب مربوط به دیه به چگونگی محاسبه دیه چشم در قانون مجازات اسلامی اشاره شده است که در ادامه می‌خوانید:

ماده 587 قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد: در آوردن و یا از بین بردن دو چشم بینا دیه کامل و هریک از آن ها نصف دیه دارد. چشم هایی که بینایی دارند در این حکم یکسانند هر چند میزان بینایی آن ها متفاوت باشد یا از جهات دیگر مانند شب کوری و منحرف بودن با هم فرق داشته باشند.
 
تبصره – هر گاه لکه دایمی موجود در چشم مانع بینایی قسمتی از چشم گردد در صورتی که تعیین مقدار آن ممکن باشد به همان نسبت از دیه کسر و در غیر این صورت آرش پرداخت می شود.
 
همچنین طبق ماده 588 قانون مجازات اسلامی در آوردن و یا از بین بردن چشم بینای کسی که فقط یک چشم بینا دارد و چشم دیگرش نابینای مادرزادی و یا به علل غیر جنایی از بین رفته باشد موجب دیه کامل است لکن اگر چشم دیگرش را در اثر قصاص یا جنایتی که استحقاق دیه آن را داشته است از دست داده باشد دیه چشم بینا نصف دیه کامل است.
 
ماده 589 قانون مجازات اسلامی دیه در آوردن و یا ازبین بردن هر چشمی که بینایی ندارد یک ششم دیه کامل است.
 
طبق ماده 590 مجازات اسلامی  دیه مجموع چهار پلک دو چشم دیه کامل دیه هر یک از پلک های بالا ، یک ششم دیه کامل و دیه هر یک از پلک های پایین یک چهارم دیه کامل است.
 
تبصره – هر گاه کسی چشم و پلک را یک جا از بین ببرد یک چهارم دیه کامل است.
 
همچنین ماده 591 بیان می‌دارد: شکافتن هر یک از پلک های بالا موجب یک ششم دیه و شکافتن هر یک از پلک های پایین موجب یک چهارم دیه است.
 برای تقویت چشم:
الف) نگاه کردن به آیات قرآن مجید.
ب ) خواندن آیه الکرسی بعد از نمازها و قراردادن انگشتان روی چشم ها در موقع خواندن آیه الکرسی.
ج ) گفتن سبحان ربی العظیم و بحمده»ولاحول ولا قوه الا باللّه العلی العظیم» بعد از نماز صبح ده مرتبه،
د ) در وقت خواب سرمه کشیدن چهار میل در چشم راست و سه میل در چشم چپ،
ه ) خواندن این دعا: اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تجعل النور فی بصری و البصیره فی دینی و الیقین فی قلبی والاخلاص فی عملی والسلامه فی نفسی واسعه فی رزقی و الشکر لک ابدا ما ابقیتنی انک علی کل شی ء قدیر»

تکلیف

سوره مبارکه البقرة آیه ۲۸۶
لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفسًا إِلّا وُسعَها ۚ لَها ما کَسَبَت وَعَلَیها مَا اکتَسَبَت ۗ رَبَّنا لا تُؤاخِذنا إِن نَسینا أَو أَخطَأنا ۚ رَبَّنا وَلا تَحمِل عَلَینا إِصرًا کَما حَمَلتَهُ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِنا ۚ رَبَّنا وَلا تُحَمِّلنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ ۖ وَاعفُ عَنّا وَاغفِر لَنا وَارحَمنا ۚ أَنتَ مَولانا فَانصُرنا عَلَى القَومِ الکافِرینَ۲۸۶
خداوند هیچ کس را، جز به اندازه تواناییش، تکلیف نمی‌کند. (انسان،) هر کار (نیکی) را انجام دهد، برای خود انجام داده؛ و هر کار (بدی) کند، به زیان خود کرده است. (مؤمنان می‌گویند:) پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!

سوره مبارکه التحریم آیه ۶
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا قوا أَنفُسَکُم وَأَهلیکُم نارًا وَقودُهَا النّاسُ وَالحِجارَةُ عَلَیها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعصونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُم وَیَفعَلونَ ما یُؤمَرونَ
ترجمه:
ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی‌کنند و آنچه را فرمان داده شده‌اند (به طور کامل) اجرا می‌نمایند!

حضرت امام علی(ع) می‌فرماید:

أیّها النّاس انّه من استنصح الله وفّق و من اتّخذ قوله دلیلاً هدی للّتی هی أقوم فانّ جار الله آمنٌ و عدوّه خائفٌ.»(نهج‌البلاغه، خطبه 147)؛ ای مردم! همانا کسی که طالب خیر و نصیحت الهی باشد توفیق یابد، و آن کس که سخن خدا را دلیل و راهنمای خود قرار دهد، به بهترین راه هدایت یابد، پس همانا همسایه خداوند در امان و امنیت به سر می‌برد و دشمن او ترسان و خائف است.

یکی از پیامدهای تکلیف‌گریزی، عذاب الهی است: وَ الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ الله بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی اْلأَرْضِ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَه وَ لَهُمْ سُوءُ الدّارِ». (رعد،25) . همچنین خداوند با اشاره به بی‌اعتنایی بنی‌اسرائیل به برخی از تکالیف، آنان را شایسته شدیدترین عذاب‌ها می‌داند: فَما جَزاءُ مَنْ یَفْعَلُ ذلِکَ مِنْکُمْ إِلاّ خِزْیٌ فِی الْحَیاه الدُّنْیا وَ یَوْمَ الْقِیامَه یُرَدُّونَ إِلى  أَشَدِّ الْعَذابِ. ـ . فَلایخَفَّفُ عَنهُمُ العَذابُ و لا هُم ینصَرون»(بقره،85) در آیه 14 نساء نیز کسانی را که از تکالیف الهی سر پیچی می‌کنند، مستحق ورود به دوزخ و عذاب خوارکننده دانسته است: وَ مَنْ یَعْصِ الله وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نارًا خالِدًا فیها وَ لَهُ عَذابٌ مُهینٌ

طبق تفسیر نورالثقلین، تکالیف شرعی امانت الهی در دست بشریت است: إِنّا عَرَضْنَا اْلأَمانَه عَلَى السَّماواتِ. وحَمَلَهَا الاِنسـنُ»(احزاب،72) و بی‌اعتنایی به این تکالیف، نوعی خیانت در امانت به شمار می‌رود؛ چنان‌که در آیه27 سوره انفال می‌فرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا الله وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ.».

تکلیف‌گریزی همچنین موجب حسرت در روز جزا خواهد شد: یا حَسْرَتى  عَلى  ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللهِ»(زمر،56)؛ به همین دلیل از خداوند می‌خواهند که: رَبّ  ارْجِعُونِ لَعَلّی أَعْمَلُ صالِحًا فیما تَرَکْتُ».(مؤمنون،99و100(

کسی که از انجام تکالیف شرعی سر باز می‌زند، در زمره ظالمان قرار خواهد گرفت؛ چرا که از حدود الهی ستم به شمار می‌رود: تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ» (بقره،229) و مان از حدود الهی، ظالمانی‌اند که بیش‌تر به خویشتن ستم می‌کنند: وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْری لَعَلَّ الله یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْرًا»(طلاق،1) زیرا با ترک تکلیف، انسان در معرض عقاب الهی قرار می‌گیرد.

اسلام در جهت هدایت، رشد و تکامل مادی و معنوی بشر در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی، برنامه هایی جامع و مترقی دارد و تمام ابعاد زندگی انسان (فردی، اجتماعی، دنیایی، اخروی، مادی و معنوی) را در نظر گرفته است؛ همان گونه که مردم را به عبادت و یکتاپرستی دعوت نموده، دارای دستورات اخلاقی، خودسازی، احکام، دستورات حکومتی، ی، اقتصادی، اجتماعی، قضایی و حتی امور مربوط به روابط بین الملل و… است.

مروری بر این دستورات نشان می دهد که انسان موجودی رها شده نیست تا همچون حیوانات تمام همّت او خوردن و پرداختن به شکم و شهوت باشد؛[۱] بلکه قدرت تفکر و اندیشه، او را به این مهم رهنمون می شود که تفاوت انسان با سایر موجودات، افزون بر عقل و خِرد، وظایفی است که توسط آفریننده انسان برای او وضع شده است تا با عمل به آنها، سعادت دنیا و آخرت خود را به دست آورد.

در این میان، انسانهای آگاه در قبال آفریننده خود سر تعظیم فرود آورده، به وظایفی که او از آنان خواسته است، پایبند می باشند؛ چراکه انجام این وظایف را کوچک ترین راه سپاسگزاری از او می دانند. از منظر اسلام، تمام انسانها موظّف به انجام واجبات و ترک محرمات هستند.[۲] رسول مکرم اسلام (ص) تنها مسیر دستیابی به این وظیفه را  قرآن کریم و سنت اهل بیت( معرفی می فرماید.[۳] بر اساس آموزه های دینی، بخش مهمی از سعادت انسان در گرو رعایت حقوق دیگران است. امام سجاد علیه السلام به تفصیل این حقوق را برشمرده است. رساله حقوق» ایشان نشانگر آن است که علاوه بر والدین، فرزند، همسر، همنشین، همسایه و… از خردسال و بزرگسال، استاد و شاگرد، اعضای بدن انسان و… همگی حق و حقوقی دارند که هر مسلمانی، باید هر روز در صدد رعایت آن حقوق باشد؛ چراکه اینها هر یک نعمتی از سوی خالق متعال اند و استفاده ناصحیح از آنها، علاوه بر آسیبهای دنیوی، عواقب اخروی بدی نیز به همراه خواهد داشت.

به عنوان نمونه، انسان موظف است زبان خویش را از دروغ، فحش، غیبت، تهمت، سخن چینی، اهانت، تملق و چاپلوسی و… حفظ کند و گوش را از شنیدن غیبت و هر چیزی که شنیدنش ناروا و حرام است، باز دارد و نباید اعضا و جوارح انسان در مسیر ارتکاب حرام یا به حقوق دیگران مورد استفاده قرار گیرند.[۴]

افزون بر موارد فوق، تفکّر و تدبّر در امور، تعلیم و تعلّم، حفظ تن و حرمت اضرار به خود، نظافت و بهداشت، زینت ‌و آراستگی، حسن خلق با خانواده و جامعه، پیوند با خویشاوندان و… از جمله وظایف هر مسلمانی معرفی شده است.

بنابراین، گام نخست، شناسایی وظایف و مسئولیتهای دینی است که با مراجعه به متون و منابع اصیل اسلامی می توان به آن پی برد. علاوه بر وظایف فردی، مهم ترین وظایف اجتماعی یک مسلمان عبارتند از:

۱. ارتباط صحیح با خانواده؛

۲. ارتباط حساب شده با دوستان؛

۳. روابط معقول و منطقی با محیط (تحصیلی، شغلی و…)؛

۴. ارتباط صحیح با جامعه؛

۵. ارتباط و تعامل در راستای آموزه های دینی با سایر مردم جهان.

هر مسلمانی در قبال عمر و فرصتهایی که در اختیار دارد، مسئول است. امیرمؤمنان علیه السلام از رسول خدا (ص) نقل می کند که فرمود: لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَهِ حَتَّى یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ عَنْ شَبَابِهِ فِیمَا أَبْلَاهُ وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ اکْتَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ؛[۵] بنده در روز قیامت گام از گام بر نمى دارد، مگر آنکه چهار چیز از او پرسیده مى شود: از عمرش که چگونه سپرى ساخته، و از جوانى اش که چگونه هدر داده، و از ثروتش که از کجا به دست آورده و چگونه خرج کرده است، و از دوستىِ ما اهل بیت».

گرچه پرداختن به ذکر وظایف فردی و اجتماعی اسلامی بسیار مشکل و از حد این نوشتار خارج است؛ اما به اختصار به چند مورد از وظایف روزانه یک مسلمان اشاره می شود:

وظایف فردی

وم برنامه ریزى در عمر از جمله رویکردهاى قرآن و روایات است. در سایه این اصل مهم، انسانها به اهداف خویش دست یافته و از مسیر پر فراز و نشیب زندگى به سلامت مى گذرند. اگر برای هر کاری زمان خاصی در نظر بگیریم و  آن را در همان زمان انجام دهیم، فکرمان متمرکز می شود و باعث بالا رفتن بهره ورى نیز می گردد. کسى که طرح و برنامه ندارد، یا تدبیرش نیکو نیست، زندگی اش مبهم و بهره ورى اش ناقص است.

اهمیت این مسئله در کلام امیرمؤمنان علیه السلام بیش تر هویداست که فرمود: مَنْ سَاءَ تَدْبِیرُهُ تَعَجَّلَ تَدْمِیرُه ؛[۶] هر کسی که تدبیر او بد باشد، با سرعت زمینه نابودی او فراهم خواهد شد.»

از آنجا که زندگی انسان دارای ابعاد مختلفی می‌باشد و توازن و تعادل بین این ابعاد، منجر به زندگی بهنجار و توأم با پیشرفت خواهد شد، رسیدگی مفرط به هر یک از ابعاد مختلف زندگی نیز موجب غفلت از جنبه دیگر می شود. اسلام، طبق آفرینش انسان، کامل ترین برنامه را براى هدایت بشر تدوین نموده است. این برنامه ریزی دقیق که اموری همچون خانواده، تحصیل و کار، عبادت، تفریح و استراحت را شامل می شود، تمام ایام سال را در بر می گیرد. برخی از این برنامه ها روزانه، برخی هفتگی، تعدادی ماهیانه و گروهی سالیانه اند. درباره چگونگی برنامه روزانه یک مسلمان روایات زیادی به ما رسیده است که نشانگر اهمیت توجه به استفاده مناسب از عمر است.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: إِنَّ لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثَ سَاعَاتٍ فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَهٌ یُحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَهٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّاتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ؛[۷] ساعات زندگى مؤمن سه بخش است: بخشى با پروردگارش در راز و نیاز، قسمتى با نفس خود در حساب و قسمت دیگرش بهره بردن از لذّات نیکو و حلال.»

امام رضا علیه السلام نیز می فرماید: وَاجْتَهِدُوا أَنْ یَکُونَ زَمَانُکُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَهً لِلَّهِ  لِمُنَاجَاتِهِ  وَ سَاعَهً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَهً لِمُعَاشَرَهِ الْإِخْوَانِ الثِّقَاتِ وَ الَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَ یُخْلِصُونَ لَکُمْ فِی الْبَاطِنِ وَ سَاعَهً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ وَ بِهَذِهِ السَّاعَهِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ السَّاعَات ؛[۸] کوشش کنید اوقات روز شما چهار قسمت باشد: ساعتی برای مناجات با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیبهایتان واقف می‌سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و دلسوزی دارند و ساعتی را نیز به لذایذ خود اختصاص دهید و با این ساعت (شادی و تفریح)، بر آن ساعتهای سه گانه قدرت می یابید.»

بنابراین، برنامه روزانه یک مسلمان در چند بخش خلاصه می شود:

الف) مناجات با پروردگار

دعا و مناجات یکى از بهترین وسیله هاى ارتباط معنوى با خداوند و کسب صفاى باطن و تهذیب نفس است. اگر دعاکننده بداند چه کسى را مى خواند و در برابر چه بزرگى به راز و نیاز مشغول است و چه مفاهیم بلندى در دعاهاى معروف آمده است، چنان از مناجات لذت مى برد که در عالم هیچ لذّتى را با آن برابر نمى یابد.

بدون تردید، دعاها و مناجاتهایی که از معصومان( به ما رسیده، مجموعه اى از عالی ترین درسهاست؛ چراکه آنان خدا را به خوبى شناخته اند و اوصاف او را به خوبى مى دانند و آنچه بر زبانشان در دعا و مناجات جارى شده است، پیراسته از خرافات و تعبیرات ناموزون است.

مناجات شعبانیه»، دعاى کمیل»، دعای ابوحمزه ثمالی»، مناجات پانزده‌گانه امام زین‌العابدین علیه السلام» و بسیارى از دعاها و نیایشهاى ناب که اکثراً در مفاتیح الجنان» آمده است، حکایت از آن دارد که در اسلام به دعا؛ یعنى رابطه انسان با خدا، توجه زیادى شده است.

باید دانست که زندگى روزمره و اشتغالات فراوان، نباید انسان را از یاد خدا و قیامت غافل کند؛ چراکه اگر انسان لحظه اى از یاد و ذکر خدا غافل گردد، در دام ابلیس  گرفتار خواهد شد، لذا علاوه بر طلب عفو و بخشایش، پناه بردن به خداوند از شرّ شیطان، ارتباط مستمر با خداوند با نماز، دعا، قرآن و… از جمله وظایف هر مسلمانی است.

ب) محاسبه

در روایات اسلامى محاسبه» مورد تأکید ویژه اى قرار گرفته است و بزرگان دین نسبت به آن پافشارى زیادى مى کنند. انسان در طول عمر خویش سرمایه هاى مهمى دارد که مشغول خرج کردن و هزینه نمودن آنهاست. محاسبه آن است که انسان مراقب باشد در مقابل هزینه کردن سرمایه عمر، چه چیزى به دست مى آورد؟ آیا سرمایه هاى باارزشى همچون عمر، عقل، مذهب، ایمان و مانند آن را خوب به کار مى گیرد؟ خداوند اهل حساب و کتاب است و با اینکه علمش پایان ندارد، براى انسان نامه عمل درست کرده و عقاید و اعمال او را مورد محاسبه قرار مى دهد. بنابراین، قبل از شروع حسابرسی الهی، لازم است که انسان، خویشتن را هر روز مورد حسابرسى قرار دهد تا ببیند از عمر خود چگونه استفاده کرده است؟

به یقین، شخصى که به محاسبه اعمال و رفتار خویش مى پردازد، سود مى برد و کسى که از محاسبه خویش غافل مى شود، زیان مى کند و خسران مى بیند.[۹] رسول خدا (ص) در یکى از وصایاى خود به ابوذر غفارى مى فرماید: یَا أَبَا ذَرٍّ حَاسِبْ نَفْسَکَ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبَ فَإِنَّهُ أَهْوَنُ لِحِسَابِکَ غَداً وَ زِنْ نَفْسَکَ قَبْلَ أَنْ تُوزَنَ… َ یَا أَبَا ذَرٍّ لایَکُونُ الرَّجُلُ مِنَ الْمُتَّقِینَ حَتَّى یُحَاسِبَ نَفْسَهُ أَشَدَّ مِنْ مُحَاسَبَهِ الشَّرِیکِ شَرِیکَه؛[۱۰] اى اباذر! پیش از آنکه مورد محاسبه قرارگیرى، به حساب نفس خود رسیدگى کن؛ زیرا این کار حساب قیامت تو را آسان تر مى کند و قبل از آنکه تو را ارزیابى کنند، خود را ارزیابى کن… اى اباذر! هیچ کس از پرهیزکاران نمى شود، جز اینکه نفس خود را محاسبه کند، سخت تر از حسابرسى شریک نسبت به شریک خود.»

شخصى از امیرمؤمنان ۷ پرسید: چگونه انسان خود را محاسبه کند؟ حضرت فرمود: إِذَا أَصْبَحَ ثُمَّ أَمْسَى رَجَعَ إِلَى نَفْسِهِ وَ قَالَ یَا نَفْسُ إِنَّ هَذَا یَوْمٌ مَضَى عَلَیْکِ لایَعُودُ إِلَیْکِ أَبَداً وَ اللَّهِ سَائِلُکِ عَنْهُ فِیمَا أَفْنَیْتِهِ فَمَا الَّذِی عَمِلْتِ فِیهِ أَ ذَکَرْتِ اللَّهَ أَمْ حَمِدْتِیهِ أَ قَضَیْتِ حَقَّ أَخٍ مُؤْمِنٍ أَنَفَّسْتِ عَنْهُ کُرْبَتَهُ أَ حَفِظْتِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ أَ حَفِظْتِیهِ بَعْدَ الْمَوْتِ فِی مُخَلَّفِیهِ أَ کَفَفْتِ عَنْ غِیبَهِ أَخٍ مُؤْمِنٍ بِفَضْلِ جَاهِکِ أَأَعَنْتِ مُسْلِماً مَا الَّذِی صَنَعْتِ فِیهِ فَیَذْکُرُ مَا کَانَ مِنْهُ فَإِنْ ذَکَرَ أَنَّهُ جَرَى مِنْهُ خَیْرٌ حَمِدَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ کَبَّرَهُ عَلَى تَوْفِیقِهِ وَ إِنْ ذَکَرَ مَعْصِیَهً أَوْ تَقْصِیراً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ عَزَمَ عَلَى تَرْکِ مُعَاوَدَتِه ؛[۱۱] وقتى انسان شب را به روز و روز را به شب مى آورد، [شبانگاه] باید به خویش بازگردد و به خود بگوید: امروزت گذشت و دیگر باز نمى گردد و خداوند از تو درباره او پرسش خواهد کرد که این روز را چگونه سپرى کردى و چه کارى در آن انجام دادى؟ آیا خدا را یاد کردى؟ آیا حمد و سپاس او را به جاى آوردى؟ آیا حق برادر مؤمنت را ادا نمودى؟ آیا گرفتارى او را رفع کردى؟ آیا در نبودش از خانواده و فرزندان او نگهدارى کردى؟ آیا در بازماندگانش بعد از مرگ او از وی محافظت کردی؟ آیا از غیبت برادر مؤمن بازداشتی؟ آیا با مایه گذاشتن از آبرویت، دیگران را از بدگویى نسبت به برادر مؤمنت بازداشتى؟ آیا مسلمانى را یارى کردى؟ بالاخره، در این روزى که گذشت، چه کردى؟ پس تمام اعمال خود را به یاد آورد. اگر کار خیرى از او سر زده است، خدا را سپاس گوید و او را بر این توفیق، تکریم و تعظیم کند، و چنانکه در میان اعمالش به گناه و تقصیرى برخورد کرد، از خدا آمرزش بخواهد و تصمیم بگیرد که دیگر گِرد گناه نگردد.»

امام کاظم علیه السلام فرمود: لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنْ عَمِلَ خَیْراً اسْتَزَادَ اللَّهَ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهِ وَ إِنْ عَمِلَ شَرّاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیْهِ؛[۱۲] از ما نیست کسى که هر روز از خودش حساب نکشد، پس اگر کار نیکویى کرده است، از خداوند طلب فزونی کند و خدا را بر آن حمد گوید. و اگر گناهى مرتکب شده است، از خدا آمرزش طلبد و توبه نماید!»

ج) لذتهای نیکو و حلال

استفاده از لذتهای حلال و تفریح، قسمتی دیگر از برنامه های روزانه فرد مسلمان را تشکیل مى دهد و از آن جهت که مایه تجدید قوا و روحیه او می شود، و او را براى فعالیت بیش تر مهیا مى سازد، اهمیت فراوانى دارد. اگرچه اسلام وظایف عبادی مسلمانان را تبیین نموده و کار و تلاش را لازمه زندگی آنان برشمرده است؛ اما از نیاز روحى انسان به تفریح و استفاده از لذتهای حلال غافل نبوده است، لذا او را به این کار فراخوانده است تا راه را براى فعالیت مجدد وى هموار سازد که او بتواند با روحیه اى مضاعف و نشاطی افزون تر به کارهایش بپردازد.

به همین دلیل، در دین مبین اسلام مسافرت، تفریح، صله ارحام و دید و بازدید دوستان و آشنایان و… تا زمانی که خارج از ضوابط اخلاقی و تعالیم اسلامی نباشد، پسندیده و مورد سفارش است. نکته مهم آنکه به خلاف کسانی که لذت را منحصر در لذایذ مادى می دانند و از لذات معنوى صرف نظر می کنند، رسیدن به لذات مادى بدون رعایت اصول معنوی ممکن نیست؛ چراکه کامجویى و لذت بى قید و شرط، رنج و اَلَم بسیارى در پى  دارد.

سالم بودن تفریح از دو جهت مورد توجه اسلام قرار گرفته است:

الف) حلیّت و سلامت تفریح، اساسى ترین شرط تفریح است که بدون توجه به آن، اگرچه ممکن است براى فرد لذتى حاصل گردد؛ ولى این لذت، دوامى نخواهد داشت و عقوبت سخت و نتایج منفى فراوانى به دنبال خواهد داشت؛ چراکه هرگونه لذت حرامی، نه تنها مشکلى را حل نمى کند؛ بلکه بر مشکلات مى افزاید. چه بسیار تفریحات ناسالمى که روح و اعصاب انسان را چنان مى کوبد که قدرت کار و فعالیت را از او مى گیرد و یا بازده کار او را به حداقل مى رساند. امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: مَنْ تَلَذَّذَ بِمَعَاصِیَ اللَّهِ أَوْرَثَهُ اللَّهُ ذُلًّا؛[۱۳] کسی که با معصیت خداوند به دنبال لذت (و خوشگذرانی) باشد، خدای متعال ذلّت [و خواری] را به او عنایت می کند.»

ب) توجه به گذر عمر در تفریحات، نکته مهم دیگری است که نباید از آن غفلت کرد. گرچه در اسلام میهمانی و دید و بازدید از اقوام، دوستان و برادران مؤمن مورد سفارش بسیار قرار گرفته است؛ اما به غفلت گذراندن چنین زمانهایی که نه راهگشای مشکلات زندگی و کسب و کار است و نه نتیجه اى براى آخرتشان دارد، مصداق بارز خسران است و همانند یخ فروشی که سرمایه اش آب می شود، اصل سرمایه را نیز از دست می دهد.

به این فرمایش حضرت على علیه السلام توجه داشته باشیم که فرمود: نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى  أَجَلِهِ؛[۱۴] نفسهاى انسان، گامهاى او به سوى مرگ است.» باور کنیم که با هر نفسى یک قدم به مرگ نزدیک مى شویم. مبادا مصداق این شعر شویم:

سرمایه زکف رفت و تجارت ننمودیم
جز حسرت و اندوه متاعى نخریدیم

خداوند در سوره عصر انسان را در حال ضرر و زیان معرفى مى کند و خسران، اشاره به کسانی است که در مقابل صرف سرمایه عمرشان، هیچ چیز عایدشان نمى گردد.[۱۵]

ج) یکی از مسائلی که در تمامی ساعات زندگی انسان مسلمان توجه خاص و ویژه ای می طلبد، رعایت حقوق دیگران است. هیچ انسانی حق ندارد لذت و شادی خود را با اذیت و آزار دیگران همراه سازد. کم نیستند کسانی که پس از مراسم ازدواج، شادی خویش را با بوق زدنهای ممتد و حرکت ماشینها ابراز می کنند و در این میان به واسطه راه بندانها و بوق زدنها، به خصوص در ساعات پایانی شب، دیگران را مورد اذیت قرار می دهند.

بسیارند کسانی که با بلند کردن صدای بلندگوهای ماشین، لذت خویش را با اذیت و آزار مردم همراه می کنند که به یقین چنین کاری از انسان مسلمان پسندیده نیست. رسول خدا (ص) می فرماید: اَلَا أُنَبِّئُکُمْ بِالْمُسْلِمِ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِه؛[۱۶]